مستر لایارد و درویش علی

مستر لایارد و درویش‌ علی

نقش انگلیس در امور دولت قاجاریه بر کسی پوشیده نیست و آنان برای تضعیف این حکومت پوشالی از هیچ خدعه و نیرنگی روی گردان نبودند و در جهت متلاشی کردن ایران تا آن جا که به نفعشان بود و موقعیت رقیب قدرتمند یعنی روسیه اجازه می‌داد، قسمت‌های مهمّی ‌از این سرزمین را جدا کردند و حتّی سعی و تلاش در تجزیه‌ی نواحی دیگر داشته‌اند. انگلیسی‌ها برای پیشبرد اهداف خود از جاسوسان زبردستی استفاده می‌کردند که یکی از افراد فعّال و جاسوس آنان مستر لایارد است. در باره او چنین روایت می‌کنند که: «در میان تمام جاسوسان انگلیس باید اذعان کرد که پشت‌ کار و استقامت لایارد از همه بیشتر بود چون از سال 1252 تا سال 1267 مدّت پانزده سال با لباس بختیاری برای تحریک و راهنمایی محمّدتقی ‌خان چهار لنگ به تجزیه‌ی لرستان و خوزستان از ایران نهایت کوشش را به جای آورد. مثل بختیاری‌ها لباس می‌پوشید و دور کلاه نمدش مثل آن‌ها یک لنگ می‌بست. گویش لری را بسیار خوب حرف می‌زد و به طوری خود را شبیه آن‌ها ساخته بود که در سال 1257 بارون دوبرد، نایب اوّل سفارت روس در تهران که برای تحقیق عملیّات جاسوسان انگلیسی سفری به بختیاری کرد اتّفاقاً با مستر لایارد مصادف شده از او پرسیده بود که شنیده‌ام جاسوسان انگلیسی به بختیاری آمده‌اند. مستر لایارد با گویش لری تکذیب کرده بود. از سال 1246 یک جاسوس یهودی انگلیسی در بختیاری دعوی مسلمانی کرده و اسم خود را درویش ‌علی گزارده، زن بختیاری گرفته بود. بعد از ورود مستر لایارد به آن صفحات مأموریت درویش ‌علی پایان یافت و به لندن احضار گردید. لیدی شِل زن وزیر مختار انگلیس در تهران، در سفر‌نامه‌ی خود بی‌ادبانه نقل می‌کند: درویش ‌علی وقت حرکت از ایران زن بختیاری خودش را با یک الاغ عوض کرد و چند شیلینگ هم از این راه منفعت برد. باری مستر لایارد به قلعه‌ی مالمیر که منزلگاه دایمی‌ محمّدتقی‌ خان بود با لباس بختیاری و گویش لری وارد شد و به زودی منتهای انس و الفت ما بین او و خان چهار لنگ برقرار گردید. در اندرون محمّدتقی خان میان زن‌های خان نقشه‌ی تجزیه‌ی لرستان را از ایران می‌کشید و شب‌ها برای زن‌های خان قصّه می‌گفت. در جنگ‌های محمّدتقی‌ خان بر ضدّ دولت رئیس ستاد بود و با خان به شکار شیر می‌رفت. برای بیمارها طبابت می‌کرد و هر جا چشمه‌ی نفت می‌دید در کتابچه خود یادداشت می‌کرد. نقوش باستانی کوهستان بختیاری را کپیه می‌کرد و افسانه‌های یهود را در مغز مردم آن کوهستان جا می‌داد.

خلاصه همین که غایله‌ی هرات تمام شد. دولت منوچهر خان معتمد‌الدّوله حاکم اصفهان را مأمور گرفتن محمّدتقی ‌خان کرد که در همه آن‌ها مستر لایارد حاضر بود. محمّدتقی‌ خان را دستگیر کرد و به مرکز فرستاد. چندی در میدان توپخانه زندانی بود و در همان جا فوت کرد، امّا مستر لایارد تا سال آخر صدارت میرزا تقی ‌خان امیر نظام به امید تجدید نقشه در کوه‌های بختیاری ماند و پس از مراجعت به انگلستان برای خدماتی که انجام داده بود به مقام لردی رسید و بیست سال بعد سفیر کبیر انگلیس در استانبول گردید.»[1]

---

[1] - خلاصه‌ی صص 73 تا 78 - پشت پرده - احمد خان‌ملک‌ ساسانی 1372

2 - آینه عیب‌نما، نگاهی به دوران قاجاریه، علی جلال‌پور، انتشارات گفتمان اندیشه معاصر، 1394، ص 161