حاج میرزا آقاسی از نظر عباس اقبال آشتیانی

حاجی از نظر عبّاس اقبال آشتیانی

«حاجی میرزا آقاسی ملقّب به آخوند ملاّ عبّاس پسر میرزا مسلم از ایل بیات ماکو است که در سال 1198 در ایروان تولّد یافته و در جوانی برای تحصیل علوم دینیه با پدر خویش به عتبات رفته و در آن جا در میان علمای شیعه نسبت به مولانا فخرالدّین عبدالصّمد همدانی که مردی فقیه و لغوی و عارف مسلک بود به تلمّذ پرداخت. در سال 1216 موقع فتنه‌ی وهابیّه سعودی که ملاّ عبدالصّمد مزبور در کربلا به قتل رسید حاجی میرزا عیال و اطفال استاد و مراد خود را برداشته و به حال فقر و بینوایی خود را به همدان رساند و در آن جا نیز مدّتی به تحصیل و سیر و سلوک مشغول بود و کم‌کم از لباس ملاّیی درآمده و جامه‌ی درویشان و قلندران در برکرد و گیسوان خود را پریشان ساخت و به ادّعای مرشدی و قطبی (شیخ قوم: کسی که مدار کار‌ها به وجود او باشد) پرداخت و در سیر آفاق و انفس به تبریز رسید و به شکلی خود را به میرزا بزرگ قائم ‌مقام نزدیک کرد. میرزا بزرگ او را در خانه‌ی خود جا داد و تعلیم و تربیت پسر خود میرزا موسی را به او واگذاشت و بار دیگر او را به لباس ملاّیی درآورد تا آن که میرزا بزرگ قائم‌ مقام در سال 1238 وفات یافت و بین دو پسرش میرزا ابوالقاسم قائم‌ مقام و میرزا موسی بر سر مقام پدر نزاع درگرفت و چون میرزا ابوالقاسم غالب آمد و وزیر عبّاس‌میرزا شد. کینه‌ی حاجی میرزا آقاسی را که محرّک برادر می‌دانست در دل گرفت و به آزار او پرداخت به این معنی که حاجی در طیّ معلّمی ‌میرزا موسی و توقّف در خدمت میرزا بزرگ قائم‌ مقام در دو قریه از قراء نزدیک تبریز علاقه‌ای به هم رسانده و در عداد ملاّکین درآمده بود میرزا ابوالقاسم قائم ‌مقام بر حاجی سیصد تومان بقایای مالیات نوشت و برای وصول آن محصّلی بر او گماشت. حاجی از چنگ محصّل قائم‌ مقام بگریخت و به ماکو و خوی فراری و به مدّعیان قائم ‌مقام در آن نواحی ملتجی گردید و قریب دو سالی از تبریز دور بود.»[1]

---

[1] - ص 181 - میرزا تقی‌خان امیر‌کبیر - عبّاس اقبال آشتیانی

2 - آینه عیب‌نما، نگاهی به دوران قاجاریه، علی جلال‌پور، انتشارات گفتمان اندیشه معاصر، 1394، ص 175