پیام تاریخ
بحث های تاریخ ایرانپیام تاریخ
بحث های تاریخ ایراننقش آقا خان نوری در عهد نامه پاریس
نقش آقاخان نوری در عهدنامه پاریس
پس از آن که محمد شاه به هرات حمله کرد و دولت انگلیس با ابراز ناخشنودی زیاد عکس‌العمل از خود نشان داد؛ محمد شاه خفّت بار مجبور به عقب نشینی گردید تا او نیز در اعطای قسمتی از سرزمین ایران سهیم باشد و سرانجام پس از فوت او عهدنامه‌ی پاریس بین ایران و انگلیس بسته می‌شود که اقدام خائنانه‌ی میرزا آقاخان نوری در انجام آن بدین روال بود: «میرزا آقاخان نوری، صدر اعظم دست نشانده‌ی بیگانگان در موقع جنگ انگلیس و ایران در سال 1855 (1272 ه.ق.) فرّخ خان را که در این هنگام صندوقدار شاه و یا به اصطلاح آن زمان رئیس اداره‌ی صندوق خانه مبارکه بود برای اصلاح ذات‌البین با اختیارات تام ابتدا او را به استانبول فرستاد و به محض ورود خواست که با لرد کلّیف سفیر انگلستان در دربار عثمانی ملاقات و مذاکره کند، لکن او از ملاقات امتناع کرد و چون انگلیسی‌ها از تمام جریانات داخلی و خارجی ایران کاملاً آگاه بودند و بیشتر کار‌ها به دستور خودشان صورت می‌گرفت. پس از دو ماه معطّلی او را گول زده به او جواب دادند در صورتی ما حاضر به مذاکره با شما هستیم که شرح زیر را نوشته برای ما بفرستید. آن وقت ما حاضر به مذاکره با شما خواهیم بود. شرح مذکور بدین قرار است. من از جانب دولت ایران مختار و مأمورم که در مقام رضا جویی اولیای دولت انگلیس برآیم و بر ذمّه‌ی من است که اولیای دولت ایران عساکر مأموره‌ی خود را از هرات و افغانستان منصرف کنند و به هیچ قسم در افغانستان مداخله نکرده، خسارات و زیانی که در این مأموریت لشکری به افغانستان رسیده از خزانه‌ی دولت ادا شود. امین‌الممالک هم نوشت و فرستاد و پس از وصول نامه، انگلیسی‌ها پا را فراتر نهاده تقاضای دیگری هم از او کردند و بعد هم اتمام حجّتی مشتمل بر چندین ماده برای فرّخ خان فرستادند. امین‌الممالک آن‌ها را هم قبول کرد، لکن پس از فتح هرات به توسّط حسام‌السّلطنه، ناصرالدین شاه به او دستور داد که تمام تعهّداتی که سپرده‌ای آن‌ها را باطل اعلام بدار! او هم این کار را کرد و مراتب را به اطّلاع سفرای خارجه‌ی مقیم استانبول نیز رساند و بعد از استانبول با یک کشتی جنگی که دولت فرانسه در اختیار او گذاشته بود رهسپار سواحل جنوبی فرانسه گردید و در 24 جمادی‌الاولی 1273 ه.ق. به پاریس وارد شد و مذاکراتی صورت گرفت و سرانجام به وساطت ناپلئون سوم در چهارم مارس 1857 (شعبان 1273 ه.ق.) معاهده‌ی ننگین پاریس با لرد کولی سفیر انگلستان در پاریس در 15 ماده بسته شد. اعتماد‌السّلطنه در کتاب خلسه یا خواب‌نامه تألیف خود از قول میرزا آقا خان نوری صدر اعظم می‌نویسد برای این که فرّخ خان امین‌الدّوله را هم دوره کرده باشم به عنوان اصلاح مقدّمه‌ی جنگ با انگلیس وی را مأمور فرنگ کردم، امّا میل نداشتم کار به زودی به انجام برسد. بر خلاف منظور و مقصود من او پولی از انگلیس گرفته و عاجلاً کار صلح را انجام داد. اگر عجله نکرده بود فتنه و بلوای هند بروز کرده و انگلیسی‌ها مضطرب شده کار به دل‌خواه ما می‌گذشت در این صورت هرات را واگذار نمی‌کردیم و بنادر خود را نیز مسترد کرده، بلکه قسمت بزرگی از افغانستان را هم دست می‌انداختیم و خسارت جنگ قابلی هم از دولت انگلیس می‌گرفتیم!!! افسوس که عجله‌ی فرّخ خان نگذاشت و آن مقدّمه برعکس نتیجه داد. هرات از دست رفت بلکه حقّ ثابت ما در افغانستان باطل گردید. ایران به جای آن که منتفع شود مبلغی گزاف متضرّر شد.[1] [2]
[1] - ص 82 و 83 - شرح حال رجال ایران - جلد سوم - مهدی بامداد
[2] - این روایت هیچ گونه تطبیقی با سابقه و اعمال آقاخان نوری ندارد و توجیه خیانت‌های خود او بوده است. و نکته بسیار جالب و تعجّب‌برانگیز آن است که چون نام‌برده هنگام انعقاد عهدنامه‌ی پاریس خدمات شایانی نسبت به بیگانگان انجام داه بود، پس از بازگشت به تهران مورد تقدیر بسیار واقع شد و روز به روز بر شأن و مناصب او افزوده شد. «مؤلّف»
3 - آینه عیب‌نما، نگاهی به دوران قاجاریه، علی جلالپور، انتشارات گفتمان اندیشه معاصر، 1394، ص 221
