پیام تاریخ
بحث های تاریخ ایرانپیام تاریخ
بحث های تاریخ ایراننابودی اقتصاد ایران در دوران قاجار
نابودی اقتصاد ایران در عهد قاجار
همراه با فساد اداری و انعقادهای ننگینی که با کشورهای روس و انگلیس بسته شد سیستم اقتصادی ایران دچار ورشکستگی و اضمحلال گردید. تجّار و تولیدکنندگان داخلی در اثر ورود بی‌رویّه کالاهای خارجی که توان مقابله و رقابت با آن‌ها را نداشتند. هر روز ضعیف و ورشکسته‌تر می‌شدند. حتّی کشاورزان نیز سیستم کشت و کار خود را به سمت مواد اوّلیّه و مصرفی انگلیسی‌ها سوق داده بودند و این مشکلات جدا از قحطی و گرسنگی‌های ناخواسته بود که استعمارگران خصوصاً انگلیسی‌ها به مردم تحمیل می‌کردند. در این وضعیت موقعیّت تجّار ایرانی نیز بهتر از دیگران نبوده و به دولت قاجار هیچ اعتمادی نداشتند، زیرا بر خلاف تجّار اروپایی که از حمایت دولت متبوعشان برخوردار بودند اینان هر آن امکان داشت دچار هوس پادشاهان مستبد زمان و درباریان علّاف شوند و تمام دارایی آن‌ها را ضبط و مجبور به پیشکش‌های کمرشکن نمایند و گذشته از این موارد مذکور تجّار مجبور به پرداخت عوارض گوناگونی بودند که در نتیجه‌ی آن روز به روز توان و قدرتشان کاهش می‌یافت و نوشته شده است که اگر یک اروپایی یک بار قند بیاورد به ده تومان یک نوبه پنج درصد گمرگ می‌پردازد و پس از آن می‌تواند بدون هیچ پرداخت دیگر آن قند را هر کجا می‌خواهد به داخل ایران ببرد و بفروشد، امّا اگر یک ایرانی همین بار قند را وارد کند باید عوارض زیر را بپردازد:
راهداری در خوی 15/3 قران، راهداری هفت‌چشمه 15/3 قران، راهداری تبریز 10/3 قران، گمرک 00/4 قران
و اگر این فرد ایرانی قند را از تبریز به تهران بیاورد باز در میانه و زنجان و قزوین و تهران باید عوارض راهداری بدهد. به علاوه مأموران گمرک چه بسا اجناس وارد کننده‌های خارجی را ارزانتر از اجناس مشابه‌ی که ایرانیان وارد می‌کردند قیمت می‌گذاردند. در گزارش بالا به عنوان مثال در مورد پارچه‌های نخی توضیح داده شده که یک بارِ پارچه‌ی نخی انگلیسی اگر به قیمت 5 قران هر توپ 30 تومان ارزیابی شود برای واردکننده‌ی ایرانی هر توپ را 8 قران و جمع بار 48 تومان ارزیابی کرده و بر همین اساس گمرک از او می‌گیرند. بر اصل عوارض باید رفتار و توقّعات مأموران وصول را افزود تا مشکلات بازرگانان ایرانی را در معاملات خارج بهتر روشن شود.[1]
[1] - ص 410 - از آغاز قاجاریه تا مشروطیت - دکتر سیّد تقی نصر
2- آینه عیب‌نما، نگاهی به دوران قاجاریه، علی جلالپور، انتشارات گفتمان اندیشه معاصر، 1394، ص 475
