پیام تاریخ
بحث های تاریخ ایرانپیام تاریخ
بحث های تاریخ ایرانانتقال جواهرات به خارج از کشور
انتقال جواهرات به خارج
همان‌گونه که در مقدار و میزان ثروت خانواده پهلوی باید به چند روایت محدود استناد نمود در زمینه حجم جواهرات و انتقال آن‌ها به خارج نیز مدرک معتبری وجود ندارد و تنها می‌توان به خاطرات اشخاص و یا اختلافات آن‌ها در هنگام تقسیم اموال اشاره کرد. فرزندان رضا شاه با توجّه به آن که صاحب و وارث اموال بسیار زیادی شده بودند در دوران حاکمیت نیز به تجمّع ثروت و ریخت و پاش‌های بیت‌المال در ابعاد گسترده فعالیّت داشته‌اند. از آنجا که هیچ‌گاه وضعیت دزدان نگرفته معلوم نخواهد شد این ابهامات شامل خاندان پهلوی و امثال آن نیز خواهد بود. هنگامی که اعضای خاندان پهلوی و اطرافیان آن‌ها بر اثر امواج خروشان مردم جایگاه خود را متزلزل یافتند به انتقال ثروت، چه به صورت جواهرات و یا تبدیل ارز به خارج از کشور سرعت بیشتری دادند. برای ایجاد انگیزه و پاسخ دادن به بعضی از ابهامات به دو مورد مستند اشاره می‌گردد:
«پس از پیروزی انقلاب اسلامی روزنامه نیویورک‌تایمز به نقل از منابع بانکی جهان ارزش اوراق بهادار متعلق به شاه را بیش از یک میلیارد دلار اعلام کرد و نوشت مبلغی بین دو تا چهار میلیارد دلار تنها در طول سال‌های 56 و 57 از سوی خانواده سلطنتی از ایران به آمریکا منتقل شده است. یکی از حساب‌های بانکی شاه در سوئیس دو میلیارد دلار سپرده داشت. سایر اعضای خاندان سلطنتی نیز به تدریج دارایی‌های غیر نقدی خویش را به دوست و یا دیگران فروختند و سرمایه‌های خود را به خارج انتقال دادند. در سال‌های عادی هر سال دو میلیارد دلار از ثروت کشور به صورت ارز خارج می‌شد؛ ولی وقتی اوضاع ایران نا آرامی یافت، بین 21 اکتبر تا 21 نوامبر 1978 30 مهر تا اول آذر 1356 دو میلیارد و چهارصد میلیون دلار ارز از کشور خارج شد.»[1]
میزان جواهراتی که خاندان پهلوی از کشور خارج نمودند هنگفت بود و به دلیل عدم اطّلاعات کافی به همان ظاهر جعبه‌های منتقل شده اشاره می‌گردد. یکی از اقوام نزدیکشان در این زمینه می‌گوید: «موقع ترک وطن، شاه و خانواده‌اش مقدار زیادی از جواهرات خود را به همراه آوردند. از جمله شاه به همراه اثاث خود چهار جعبه جواهرات آورد. استوار شهبازی که همراه خانم دیبا، مادر فرح، جواهرات را برای امانت سپردن به بانک سوئیس برده بود به من گفت که جواهرات در چهار جعبه بزرگ، هر یک به اندازه نیم قد انسان بود. البته این جواهرات خود شاه و فرح بود[2]؛ و الا سایر افراد خانواده جواهرات خود را به طور جداگانه آورده بودند به ویژه اشرف. همان‌گونه که پیش‌تر ذکر شد پیش از اوج‌گیری انقلاب از ایران خارج شده بود و به همین سبب هم سر فرصت عمده‌ی جواهرات خود را از ایران خارج کرده بود. همچنین ملکه مادر هم که چندین ماه قبل از انقلاب به لندن آمده بود بیشتر جواهرات خود را در همان زمان همراه آورده بود؛ اما شمس پس از خروج از ایران از وضع مالی خود گلایه داشت هرچند این گلایه‌های مالی عادت دیرینه او بود. به هر حال شمس پیش مادر رفته بود و از ناداری گلایه کرده بود. ملکه مادر هم مقداری جواهر به او داده بود. زمانی که شاه در باهاما بود شمس جواهرات را نزد برادر آورده و به مبلغ ده میلیون دلار فروخته بود. شاه هم هفت میلیون دلار به او نقد داده بود و سه میلیون دلار بقیه را حواله به فروش جواهرات کرده بود. برای فروش جواهرات به دستور شاه یک شرکت به نام "ستاره سنگی" در مجمع‌الجزایر آنتی‌لیس از مستعمرات کشور هلند تأسیس شده بود، دادند؛ زیرا شرکت‌های آنجا دو مزیّت داشتند: یکی آن که سهام آن بی‌نام بود و دیگری آن که از پرداخت مالیات معاف بودند. در فروش جواهرات که بعد از مرگ شاه بود، فردی هندی به نام جاوری دلال این کار بود. مقداری از آن‌ها معدوم گردید.»[3]
[1]. شهلا بختیاری، مفاسد خاندان پهلوی، ص 78.
[2]. بر اساس خبری که در روزنامۀ «حریت» ترکیه در مورخ 17/11/1990 یعنی 15/8/1369 چاپ شد، فرح از فروش جواهرات به ساجده حسین، همسر صدام حسین، مبلغ 350 میلیون لیر استرلینگ، معادل 1950000000 لیر ترک به دست آورد.
[3]. احمدعلی مسعود انصاری، من و خاندان پهلوی، صص 308 و 309.
4- آینه عیب‌نما، نگاهی به دوران پهلوی، علی جلالپور، انتشارات گفتمان اندیشه معاصر، 1396، ص 218
