پیام تاریخ
بحث های تاریخ ایرانپیام تاریخ
بحث های تاریخ ایرانازدواج فرح دیبا (پهلوی)
ازدواج فرح
اصولاً به ازدواج رسمی ولیعهد و شاهزادگان بدون توجّه به جنبه‌ی سیاسی آن نمی‌توان نگریست. زمانی که کشورهای استعمارگر برای نفوذ در دربار و خانواده سلطنتی تمام روزنه‌ها را ارزیابی می‌کنند چگونه ممکن است ازدواج سوم محمّد رضا شاه با فرح به همین سادگی و بدون برنامه قبلی و مانند رفتار جوانان بی‌تجربه باشد؟ چرا محمّد رضا شاه تمام دختران معرّفی شده برای ازدواج را یک‌باره به فراموشی سپرد و با یک نگاه فرح دیبا را بر همگان ترجیح داد؟ آشنایی و ازدواج فرح دیبا با محمّد رضا شاه گذشته از آن که دست خارجی‌ها در کار بوده است یا خیر، مانند به تحقّق پیوستن افسانه‌ها بوده است؛ زیرا فرح فردی از طبقات ضعیف و ناشناخته جامعه بود که برای رفع مشکلات خود درخواست کمک می‌کند. فرح به دنبال رفع مشکل اداری خود ناگهان به مقام و موقعیّتی دست می‌یابد که خود و خانواه‌اش که هیچ برای دیگران نیز باور نکردنی بود؛ زیرا فرح به جایگاهی رسیده بود که دیگران با زد و بندهای فراوان نتوانسته بودند بدان دست یابند.
محمّدرضا شاه پس از متارکه با ثریّا به علت نداشتن ولیعهد در تنگناهای بسیاری قرار داشت و مایل نبود این خلاء بزرگ را به شکلی ناخواسته جبران کند. به همین دلیل به دنبال همسری مناسب و مطابق با هنجارهای جامعه بود. قبل از ازدواج با فرح دختران زیادی بودند که آرزوی ملکه شدن ایران را داشتند که مشهورترین آن‌ها عبارت بودند از: «منیژه اعظم زنگنه، لیلی فلاح، تیمور دخت کلالی، صفیّه افخمی، ماریا گابریل فن ساووی، ایران علاء و مونا که نام آن‌ها بیشتر بر سر زبان‌ها بود که هریک به دلایلی به آمال خود نرسیدند.»[1] ولی این شانس و اقبال دختری بود که بر اساس گفته هم‌کلاسش همواره از بی‌عدالتی خدا شِکوه می‌کرد سرش را به دیوار تکیه می‌داد و می‌گریست و به زندگی‌های پُر جار و جنجال و شب‌های اسرارآمیز و لذّت‌های غیر معمول رشک می‌برد.
در خصوص چگونگی آشنایی و انجام این وصلت روایتی که بیشتر صاحب‌نظران بر آن تأکید دارند همان ارتباط اولیه فرح با اردشیر زاهدی و سپس دیدار حضوری محمّد رضا شاه است که منجر به انجام این وصلت می‌شود. در نحوه و روند این ارتباط‌ها تضادهایی به چشم می‌خورد و مواردی در آن مجهول مانده است. در این موضوع هر شخص سعی بر اثبات نظر خود دارد و گوشه‌ای از این معمّا را روشن ساخته است. خارج از این گفتار روایتی از محمّد پورکیان در کتاب ارنست پرون نقل شده که بسیار جای تأمّل دارد و سؤال برانگیز است و باورکردنش تا حدّی ثقیل به نظر می‌رسد؛ زیرا معتقد است که ازدواج محمّد رضا شاه با دختری چون فرح با توصیه و برنامه قبلی انجام گرفته است و افراد همفکر و مطّلع از بیماری و ناتوانی جنسی پادشاه این نسخه را برای او پیچیده‌اند و می‌گوید: «... شاه اگر می‌خواهد صاحب ولیعهدی بشود باید با یک دختر تحصیل‌کرده طبقه سوم ازدواج کند. از این دختران بی‌سروپا که وارث ثروت‌های هنگفت و افتخارات پادشاهان شده‌اند در قرن‌های پیش هم دیده شده است و شاه با صلاحدید (برادران ماسون) برای یافتن چنین دختری داماد خود (مهندس اردشیر زاهدی) را با سمت سرپرست دانشجویان خارج از کشور روانه پاریس نمود.
در طی چندین جلسه و ملاقات با شاه واقعیّت را به او گفته و فرح نیز این موارد را قبول و برحسب اتفاق و تصادف نامزد فرح که از نظر قیافه شباهت زیادی با شاه داشت را همراه خود به دربار بیاورد.
فرح در تاریخ 29 آذر سال 38 با شاه ازدواج می‌نماید و یک ماه پس از آن نامزد سابق فرح نیز با سِمَت رئیس دفتر مخصوص به دربار راه می‌یابد و لازم به ذکر است که قبلاً چنین پُستی وجود نداشت و به خاطر سرپوش نهادن بر روابط آن دو ایجاد شده است و درست نه ماه پس از ورود کریم‌پاشا بهادری ولیعهد به دنیا آمد و به عنوان فرزند ارشد شاه تحویل ملت شریف و نجیب ایران دادند و ناهید خانم در این رابطه می‌گوید: "حیف از فرح این زن جاه‌طلب که تمام لحظاتش به بی‌خبری و خوشگذرانی و لهو و لعب می‌گذراند. او تمام دَم‌ها را خوش است غرق در لذت، بی‌توجّه به خوب و بد دنیا، بی‌رگ و بی‌غیرت و پشت‌پازده به تمام اصول اخلاقی انسانی و بالاخره قلم بطلان کشیده بر شرافت و انسانیّت و رها شده از همه قیود!
فرح با بی‌پروایی و بدون ملاحظه اسب سرکش آرزو و امیال شیطانی خود را سریع می‌راند و هیچ فکر نمی‌کند که اگر روزی خلق ایران به اسرار او پی ببرند و آگاه شوند که فرزندانش (والاحضرت‌هایش) همه قلابی و حرامزاده و متعلّق به کریم‌پاشا بهادری می‌باشند چه به روزگار او خواهند آورد. من فکر نمی‌کنم فرح به راحتی بتواند سر به گور ببرد."»[2]
برای آن که مراحل و مقدمات رسمیّت یافتن ازدواج فرح با شاه دچار اختلاط در مبحث نشود این گفتار را به چند قسمت می‌توان تقسیم کرد:
الف) فرح دیبا هنگام تحصیل در پاریس طی یک پیشامد با افرادی آشنا می‌شود و در اواخر تابستان سال 38 در جشنی ساده که با حضور دوستانش در کنار رود سن برگزار کرده بودند رسماً نامزدی خود را با کریم‌پاشا بهادری اعلام می‌کند و حلقه نامزدی بین آن‌ها رد و بدل می‌شود. پس از مدت دو ماهی که از نامزدی آن‌ها گذشته بود برای دیدار با خانواده خود به تهران برمی‌گردد و مادرش را از این اقدام خود مطلع می‌سازد.
هنگام بازگشت برای گذرنامه خود دچار مشکلاتی می‌شود که برای رفع آن به اردشیر زاهدی معرّفی می‌گردد. طی این مراحل است که با پیشنهاد ازدواج از طرف شاه روبه‌رو می‌شود. در این موقعیّت زمانی و صرف نظر از ابهامات موجود کیست که مخالفت نشان دهد و عنوان ملکه شدن ایران را از دست بدهد. فرح نیز تمام افکار گذشته خود را فراموش کرده و به پیشنهاد شاه جواب مثبت می‌دهد. سرانجام او پس از اتمام مراحل اولیه برای خرید و مقدمات مراسم عروسی با گروهی به پاریس اعزام می‌شود. در آن‌جا با عکس‌العمل‌های متفاوتی از جانب دوستان سابق خود مواجه می‌گردد. فرح در باره کریم‌پاشا می‌گوید: «او یک کارت تبریکی بدین مضمون فرستاد: حضور مبارک ملکه آینده ایران، دوشیزه فرح دیباجچی، خوشوقت هستم بدین وسیله صمیمانه‌ترین تبریک‌های قلبی خودم را به شما و اعلیحضرت شاه ایران تقدیم کنم.
کریم‌پاشا بهادری بدون آن که کوچک‌ترین اشاره‌ای به گذشته دوستانه ما کند و بی‌‌آن که توجه دیگران را جلب کند در یک موقعیّت مناسب حلقه نامزدی مرا به همراه عکس‌های خصوصی که با من داشت و در یک پاکت قرار داده بود به دستم داد و برایم آرزوی موفقیّت و سعادت کرد. من از این جوانمردی و بزرگ‌منشی کریم پاشا فوق‌العاده تحت تأثیر قرار گرفتم و باید بگویم در تمام زندگی‌ام شخصی با کرامت اخلاقی و انسانی کریم‌پاشا ندیده‌ام و از آن پس بین من و کریم‌پاشا یک رابطه دوستانه و بهتر بگویم روابط خواهر و برادری برقرار گردید و من این برادر بزرگوار را به ایران دعوت کردم و او را رئیس دفتر خودم کردم.»[3]
پس از آن که مراسم ازدواج فرح دیبا برگزار گردید فرح کریم‌پاشا را به عنوان رئیس دفتر خود انتخاب می‌نماید. کریم‌پاشا بهادری در سال 1346 با دختری به نام شهلا، دختر آقای وهاب زاده که نمایندگی اتومبیل‌های ب‌ام‌و داشت، ازدواج کرد و فرح به عنوان پاگشا یک خانه یک میلیون تومانی واقع در باغ فردوس تجریش به او اعطا نمود.
فریده دیبا هنگام مسافرت به پاریس در باره دیدار و ملاقات فرح با هم‌کلاس خود یعنی ناهید کلهر مطالبی را در خاطراتش ذکر می‌کند و به انتقاد از وی می‌گوید: «فرح در زمان اقامت در پاریس چندین دوست صمیمی داشت که من تا زمان مسافرت آن‌ها را ندیده و نمی‌شناختم و از میان دوستان فرح فقط همین خانم ناهید کلهر را یک بار در کودکی‌اش در تهران دیده بودم.
فرح با دیدن ناهید دوست و هم‌کلاس صمیمی خود او را در آغوش کشید و آن دو یکدیگر را غرق بوسه کردند. پس از مدتی گفت‌وگوهای عادی فرح ناهید را برای شرکت در مجلس عروسی به تهران دعوت کرد. ناهید خیلی جدّی گفت اگر به تهران بیایم، ممکن است دچار مشکل شوم و از خلال صحبت‌های آن دو فهمیدم ناهید از دانشجویان ایرانی مخالف شاه بوده‌اند و در کنفدراسیون فعالیّت گسترده‌ای داشته است. پدر او هم که املاک وسیعش را در ایران از دست داده بود همراه با چند تن از دیگر سران ایلات و عشایر ایران در پاریس و بن و برلن زندگی می‌کردند؛ بنابراین دلایل زیادی داشت تا دعوت فرح را نپذیرد. ناهید بدون تعارف و پرده‌پوشی فرح را به خاطر ازدواج با محمّد رضا مورد سرزنش و نکوهش قرار داد. معلوم بود که می‌کوشد در حضور من از ذکر بعضی مسائل چشم‌پوشی کند؛ اما من متوجّه شدم که فوق‌العاده متعجّب است که می‌بیند فرح دارد عروس شخصی می‌شود که سال‌ها علیه او و رژیم او شعار داده است.
او از بی‌وفایی نسبت به نامزدش عصبانی بود. همچنین فهمیدم که ناهید از معدود دوستان فرح بوده که در جشن نامزدی فرح و کریم‌پاشا حضور داشته است. مسائل دیگری هم بی‌پرده مطرح شد. من از این صراحت و شجاعت و بی‌غل و غش بودن ناهید کلهر خیلی خوشم آمد. سرانجام ناهید آن چه را که به خاطر من هم رسیده بود، ولی جرأت نکرده بودم با فرح مطرح کنم بر زبان آورد و خطاب به فرح گفت آیا تصوّر نمی‌کنی اگر در پاریس بمانی و با مرد مورد علاقه‌ات ازدواج کنی خوشبخت‌تر خواهی شد؟ و بعد بدون این که منتظر پاسخ فرح بماند ادامه داد چطور ممکن است شما با دو جلسه ملاقات به محمّد رضا علاقه‌مند شده باشید؟ ناهیدخانم بدون آن که منتظر پاسخ‌های فرح بماند نظرات خود را بی‌رحمانه مطرح می‌کرد. ناهید به سرنوشت فوزیه و ثریّا هم اشاره کرد و هم او بود که اطّلاع داد ثریّا چند صد متر بالاتر در آپارتمانی به تنهایی زندگی می‌کنند.
ناهید علی‌رغم امتناع اولیه‌اش بعداً به اتفاق همسر فرانسوی‌اش به تهران آمد و متأسفانه کتابی توسط خانم ناهید کلهر منتشر شد که حق آن همه دوستی و محبّت را به جا نیاورده و بعضی از اسرار مگو را که ممکن است هر زن و دختری در سنین پایین و زندگی خصوصی خود داشته باشد برای آقای نویسنده تعریف کرده است.»[4]
ب) در باره اولین ملاقات فرح با اردشیر زاهدی و چگونگی دیدار او با محمّد رضا شاه اختلاف نظرهایی موجود است. احتمالاً اولین شخصی که بعد از پیروزی انقلاب 57 این نکته ابهام‌آمیز ازدواج فرح را بیان کرد حسین فردوست باشد. او معتقد بود فرح با اطّلاع قبلی از چگونگی اوضاع ویلای حصارک برای گرفتن پول نزد اردشیر زاهدی می‌رود. این اظهار نظر موجب خشم و ناراحتی بسیاری از نزدیکان خانواده پهلوی شد و بر آلام عذاب و آوارگی آن‌ها افزود. این سخنان موجب شدّت یافتن عکس‌العمل‌ها و باعث افشاء و رسوایی بیشتر واقعیت‌ها و اسرار مگوی آنان شد. به عنوان مثال فریده دیبا خطاب به حسین فردوست می‌گوید: «نوشتن مطالب زننده در مورد نحوه آشنایی فرح با اردشیر زاهدی و بعد معرّفی فرح توسّط اردشیر زاهدی و نام بردن از دخترم به نام فرحِ حصارک نشان دهنده عمق خبث و نمک به حرامی شخصی است که از چند متری پاهای خود را به علامت احترام جلوی دخترم به هم می‌چسباند و دست خود را به علامت احترام بالا می‌برد و بعد هم دست دخترم را می‌بوسید.»[5]
برای آن که روایت اولین ملاقات فرح با اردشیر زاهدی و بعد با شاه قدری روشن‌تر شود دیدگاه چند نفر از نزدیکان فرح و اعضای خانواده‌اش بیان می‌شود. محمّد رضا شاه در باره آشنایی خود با فرح می‌گوید: «روزی دخترم شاهدخت شهناز با چشمانی که بیش از معمول فروغ شادی در آن می‌درخشید نزد من آمده و اظهار داشت که وی و شوهرش با دوشیزه جوانی به نام فرح دیبا آشنا شده‌اند که به نظر آن‌ها برای احراز مقام ملکه ایران از هر حیث شایستگی دارد. داماد من مدتی بود که به امور دانشجویان ایران که در کشورهای بیگانه مشغول تحصیلات عالیه بودند علاقه نشان می‌داد و در ضمن همین ایام دوشیزه فرح دیبا که 21 سال بیشتر نداشت و برای مشورت در امور تحصیلی خود در فرانسه به وی مراجعه کرده، آشنا گشته بود و در مطبوعات اکثر کشورها اخباری منتشر کردند که من در هواپیما هنگامی که دوشیزه فرح را برای تفریح و گردش برده بودم پیشنهاد ازدواج را به او کرده‌ام. شاید بعضی از مخبرین جراید خواسته‌اند درجه علاقه مرا به هواپیما و زن با یکدیگر ارتباط دهند؛ ولی حقیقت همان است که پیشنهاد ازدواج در خانه دامادم به عمل آمد و البته پس از این پیشنهاد چندین بار با یکدیگر ملاقات کردیم.»[6]
در همین خصوص فرح دیبا در سخنانی که مربوط به سال‌ها قبل از انقلاب است، چنین می‌گوید: «من همیشه پاریس را دوست خواهم داشت؛ چرا که در آن‌جا بود که برای نخستین بار همسرم را دیدم اگرچه ایشان آن را به خاطر نمی‌آورند. برای ایشان یک روز رسمی بود؛ اما برای من حادثه مهمی بود. مرا به عنوان یکی از دانشجویان ایرانی مقیم پاریس انتخاب کردند تا به حضور شاهنشاه معرّفی نمایند. من این را به خوبی به خاطر می‌آورم. ما را به سفارت ایران در پاریس دعوت کرده بودند. همه چیز آرام بود. سپس شاهنشاه وارد شدند. به خاطر می‌آورم که چگونه بودند و چه پوشیده بودند و چه حرف‌هایی خطاب به ما فرمودند. ایشان مرا تشویق به کار بیشتر کردند و این چیزی بود که به همه ما توصیه فرمودند. من آن لحظه را چند ماه بعد وقتی شاهنشاه را دوباره در خانه دخترشان والاحضرت شهناز در تهران دیدم به خاطر آوردم. آن وقت من 21 سال داشتم.
من والاحضرت شهناز را در دفتر آقای اردشیر زاهدی که برای گفت‌وگوی پیرامون بورس تحصیلی‌ام در پاریس به دیدنشان رفته بودم، دیدم. آن لحظه‌‌ای که پا به درون دفتر آقای اردشیر زاهدی گذاشتم همه چیز تغییر کرد. تمامی زندگی‌ام رنگ دیگری به خود گرفت. موقعی که داشتم دفتر ایشان را ترک می‌کردم والاحضرت شهناز وارد شدند و ما به هم معرفی شدیم. ایشان مرا برای صرف چای دعوت کردند. موقعی که روز بعد ما مشغول نوشیدن چای بودیم اتومبیل بزرگ سیاه‌رنگی وارد حیاط خانه شد و شاهنشاه از آن خارج شدند. من فکر کردم که تصادفاً شاهنشاه به دیدن دخترشان آمده‌اند؛ اما بعدها والاحضرت شهناز به من گفتند که آمدن پدرشان تصادفی نبوده است؛ بلکه طبق یک برنامه قبلی تشریف آورده بودند. والاحضرت شهناز پیشنهاد کرده بودند که شاهنشاه به منزل ایشان بیایند. این بار شاهنشاه دیگر با یک محصل روبه‌رو نبودند. رفتارشان دوستانه بود و ما پیرامون بسیاری مسائل گفت‌وگو کردیم.»[7]
برخلاف نظر فرح که علت ملاقاتش با زاهدی را بورس تحصیلی‌اش می‌داند مادرش در خاطرات خود که مربوط به بعد از انقلاب است، می‌گوید: برای بازگشت فرح، به دلیل عضویت در حزب توده و ممنوع‌الخروج بودن وی، دچار مشکل شدیم. برای راه‌حل، دایی‌اش که مقاطعه‌کار بود توسّط رابطی با اردشیر زاهدی تماس برقرار کرد که مشکل او را حل نماید. اردشیر زاهدی پس از آن که فرح را می‌بیند او را ضمن دعوت به همکاری در وزارت خارجه برای دیدار و آشنایی با شهناز به خانه خود دعوت می‌نماید و چون این دعوت از طرف دختر شاه بود من و برادرم مجبور به اطاعت شدیم. اردشیر زاهدی و همسرش در حصارک کرج زندگی می‌کردند. فرح بعد از دیدار و آشنایی با شهناز در ملاقات‌های بعدی است که محمّد رضا شاه بدون اطّلاع قبلی به حصارک رفته و فرح را در آن‌جا می‌بیند و در اولین ملاقات از او می‌پرسد کجا تحصیل می‌کنید که می‌گوید سرگرم تدارک پایان‌نامه از پلی‌تکنیک پاریس هستم. بعداً فرح متوجّه شد که این ملاقات‌ها، برنامه‌ریزی قبلی و از طرف شهناز بوده است. در اینجا نکته‌ای که با مطالب پیشین تضاد دارد چگونگی آشنایی و ارتباط فرح با شهناز است؛ زیرا فرح در پاسخ خبرنگاری در سال 1345 بدون توجه به گرایش‌های فکری گذشته خود و مخالفت با رژیم پهلوی در باره اولین ملاقات با شاه می‌گوید: «هنگام آخرین سفر شاهنشاه به پاریس در مراسم معرفی دانشجویان ایرانی مقیم پاریس اولین برخورد با اعلیحضرت دست داد؛ ولی تصوّر نمی‌کنم که شاهنشاه در بین آن همه دانشجو که شاه را چون نگینی در میان گرفته بودند مرا به خاطر سپرده باشد. موقعی که برای گذراندن تعطیلات تابستانی به ایران رفتم از نظر سوابق دوستی که با والاحضرت شهناز پهلوی داشتم به منزل والاحضرت رفتم. اتفاقاً اعلیحضرت نیز در آن‌جا تشریف‌فرما شدند. می‌توان گفت اولین برخورد واقعی در آن مکان بوده است.»[8]
مطلب جالب دیگر این است که فرح پهلوی در سال‌های بعد در خاطرات خود تحت عنوان هزار و یک روز من در خصوص آشنایی با شاه می‌نویسد: «در آن موقع عمویم به نام اسفندیار دیبا که آجودان شاه بود برای آن که بتوانم یک بورس تحصیلی بگیرم، او مرا نزد اردشیر زاهدی که کار دانشجویان ایرانی مقیم خارج زیر نظر او بود، برد. اردشیر وقتی مرا خوب برانداز کرد گفت: مایل است مرا به شهناز معرّفی کند و به این دلیل از من دعوت کرد که به منزلش بروم.»[9]
برای آن که در باره چگونگی آشنایی فرح با اردشیر زاهدی و شاه یک جانبه قضاوت نشده باشد به سراغ روی دیگر سکّه یعنی خانواده پهلوی می‌رویم. اشرف در این خصوص می‌گوید: «... این بار میانجی اسفندیار دیبا دندانپزشک دربار بود. او به اردشیر زاهدی که توسط ازدواج با شهبانو داماد شاه شده بود، گفت که برادرزاده آراسته و دوست‌داشتنی به نام فرح دارد که برای همسری شاه ایده‌آل است.»[10]
اردشیر زاهدی که در این دیدارها به اصطلاح قهرمان داستان است بدون توجّه به آن که در مواقع متعدد تضادهایی در گفتارش دیده می‌شود در یکی از خاطرات خود می‌نویسد: «... تا این که یک روز در محل دفتر کار موقّت خود در وزارت امور خارجه نشسته بودم که سکرترم اطّلاع داد یک دانشجوی مقیم فرانسه تقاضای دیدار با شما را دارد. من گفتم برای دیدار با این دانشجو وقت تعیین کنید و چند روز بعد در وقت موعود که بعد فهمیدم دوشیزه فرح دیبا است به دیدن من آمده و برای دریافت گذرنامه خود و مراجعت به پاریس تقاضای مساعدت کرد.
سرانجام متوجّه شدم که از طرف مقامات اطّلاعاتی سفارت ایران مورد سوء ظن واقع شده و گذرنامه او را اخذ کرده‌اند. قدری که صحبت کردم به شدّت تحت اطّلاعات عمومی و دانش و معلومات و طرز تکلّم و وقار و سنگینی ایشان قرار گرفته و قول مساعدت و پیگیری گذرنامه‌شان را دادم. پس از آن با همسرم در حصارک در باره مراجعه دوشیزه فرح و مشکلی که برای او پیش آمده بود صحبت کردم.
بار دیگر که دوشیزه فرح دیبا برای انجام امور اداری خود به دیدنم آمد به ایشان گفتم که والاحضرت شهناز علاقه‌مند هستند شما را ببیند. دوشیزه فرح با شنیدن این حرف آشکارا چشمانش برقی زد و با خوشحالی دعوت مرا پذیرفت. یک روز قبل از آن که دوشیزه فرح به ویلای ما در حصارک بیاید والاحضرت شهناز به پدرش مراجعه کرد و به او گفت که اردشیر با دختری آشنا شده که به نظر می‌رسد از هر حیث شایسته همسری شما باشد.
شاهنشاه آمدند و در سر میز شام سؤالات زیادی از دوشیزه فرح کردند و شاید هنوز یک ساعت از این دیدار نگذشته بود که اعلیحضرت شاه در حضور من و والاحضرت شهناز رسماً و به سبک خودشان از دوشیزه فرح خواستگاری کردند. من و شهناز با هم دست زدیم و گفتیم مبارک است.»[11]
شاهپور غلامرضا نیز که تحت تأثیر سخنان فریده دیبا علیه خود قرار گرفته است در سخنانی که بی‌شباهت به سخنان حسین فردوست نیست، می‌گوید: «دختر این خانم یعنی همسر برادرم به طور اتّفاقی در سر راه برادرم قرار گرفت و چون از آن زنان دوره دیده در پاریس بود و می‌دانست که چطور باید روح مردها را تسخیر کرد در یک ملاقات کوتاه در ویلای آقای زاهدی در حصارک کرج محمّد رضا را کاملاً تحت سلطه خود درمی‌آورد و زنجیر بردگی را بر گردن او انداخت و همه ما تعجّب می‌کردیم که چگونه این زن استخوانی که بهره چندانی هم از زیبایی ندارد موجب رضایت محمّد رضا شده است و خواهرم والاحضرت اشرف و تا حدودی شمس و حتی مادر محمّد رضا هم از این وصلت ناخرسند بود؛ زیرا حقیقت این بود که در آن سال 1339، زاهدی مسؤول امور دانشجویان ایرانی مقیم خارج از کشور در وزارت خارجه بود که این دختر برای انجام امور مربوط به تذکره دانشجویی‌اش به وزارت خارجه می‌رود و در دام زاهدی و دوستانش می‌افتد. زاهدی او را به ویلای کرج می‌برد و ظاهراً چند دختر دیگر هم بوده‌اند و به محمّد رضا تلفن می‌زنند که تو هم بیا و ساعتی اینجا خوش باش. محمّد رضا به ویلای حصارک می‌رود و چند ساعتی که در آن‌جا بوده فرح خودش را مثل دوال‌پا به او می‌چسباند.»[12]
با توجه به این اظهارات متضاد در باره آشنایی فرح با اردشیر زاهدی همچنان نکته‌ای در ابهام باقی می‌ماند. فرح پهلوی در مصاحبه‌ای به این نکته پاسخ می‌دهد و می‌گوید من برای پیگیری مسأله گذرنامه‌ام و توسط رابطی که دایی محمّدعلی معرفی کرده بود نزد اردشیر زاهدی رفتم و در انتقاد و تهمت منتسب از سوی حسین فردوست می‌گوید: «... حالا چرا من این موضوع را با دقّت شرح می‌دهم به دو دلیل است: اول این که افرادی که یک نان و نمک خانواده ما را خورده‌اند پس از سقوط سلطنت در کتاب‌های خاطرات خود مطالب دروغ و خلاف واقع را به من و اردشیرخان نسبت داده‌اند و حتی فردی مانند ارتشبد حسین فردوست که یک خائن به تمام معنی از آب درآمد و معلوم شد از قدیم دستش در دست دشمنان ما بوده است در کتاب خاطراتش عبارات سخیفی را آورده و نوشته است اردشیر زاهدی، فرح را برای لذت‌جویی جنسی به ویلای حصارک خودش برده و وقتی خوب از او کام دل گرفته است به محمّد رضا تلفن کرده که اینجا دختر خوبی پیدا شده و بیا و الی آخر... .
آیا کسی هست که این مزخرفات را باور کند؟ مگر برای محمّد رضا به عنوان پادشاه قدرتمند ایران قحطی زن و دختر بود که بلند شود بیاید حصارک و لقمه خورده شده زاهدی را گاز بزند؟
در ابتدای این میهمانی می‌خواستم مادرم را همراه ببرم که با مخالفت دایی‌ام که گفت اردشیر فقط از فرح دعوت کرده و درست نمی‌باشد که به او اعتماد نکنیم.»[13]
ج) زمانی که همای اقبال ملکه شدن بر شانه فرح فرود آمد و رؤیاهای تصوّر نشدنی را تحقق یافته دید شاید مدت‌ها افکارش در تلاطم این بود که چگونه خود را با موقعیّت جدید تطبیق دهد. فرح می‌گوید: «آن‌قدر این اتفاقات سریع و غیرمترقبه و پیش‌بینی نشده بودند که نتوانستم به والاحضرت و یا به اردشیرخان بگویم که من در پاریس نامزد دارم و قرار است پس از مراجعت از تهران با او ازدواج کنم. به همین دلیل من به نحوی افراطی و تا حدّی خرافاتی معتقدم تمام حوادث زندگی من خارج از اراده‌ام بوده و به نیروهای خارج از اراده بشر یا به اصطلاح قدرت ماوراءالطبیعه بستگی داشته است.»[14]
در این موقعیّت حسّاس مادرش بارها تکرار می‌کند که من از تجربیات خود استفاده کردم و در این لحظات به کمک فرح می‌آمدم. به او می‌آموختم که رفتارش چگونه باشد و چطور خود را از خطرها و انتقادهای افرادی چون شمس و اشرف به دور دارد؛ زیرا در اوایل زندگی مشترک فرح و محمّد رضا کارهایی از اشرف سر می‌زد که هیچ زنی قادر به تحمل آن نبود؛ اما من که به عنوان یک مشاور کار آزموده و سرد و گرم چشیده در کنار او بودم ترفندهای اشرف را که هدفی جز عصبانی‌کردن فرح نداشتند، خنثی و با نصایح و راهنمایی‌های خود فرح را مقاوم‌تر می‌کردم. بعداً نیز رابطه اشرف و فرح رابطه‌ای حساب‌شده بود و اشرف به اکثر خواسته‌های خود رسیده بود. فرح نیز فاصله را رعایت می‌کرد. این دو برای خنثی‌کردن رقابت از عوامل و اطرافیان خود استفاده می‌کردند؛ ولی به مرور زمان به دلیل این که فرح نایب‌السّلطنه و مادر ولیعهد شدند اشرف در موضع ضعیف‌تر قرار گرفت.
گذشته از مطالبی که ذکر شد ازدواج فرح با محمّد رضا شاه انجام می‌گیرد و مراسم عقد در دوشنبه 29 آذر 1338 برگزار می‌شود. برای تدارک و مقدمات عروسی، فرح با مادرش در معیّت گروهی دیگر به پاریس اعزام می‌شوند و کالاهایی را می‌خرند که قبلاً با حسرت و به دور از تصوّر خرید از کنارشان گذشته بودند. فرح که تا به حال به این خریدهای تجملّی عادت نداشت قدری تعلّل می‌نماید و آقای فریدونی که ناظر خرید برای عروسی بود به فرح می‌گوید شما خیلی صرفه‌جویی کرده‌اید و ثریّا ده‌ها برابر شما خرید کرده و هزینه داشتند. البته فرح اگر چیزی از خرید کم گذاشت بعداً تلافی و کمبود آن را در نمونه‌های متعددی مانند جشن‌های 2500 ساله به نحوی جبران کرد که دیگر تهیه لوازم مورد نیاز و جزئى مانند یک روبان که هواپیماها به خاطرشان مرتّب بین تهران و پاریس در حرکت بودند، کاری کوچک و ناچیز به حساب می‌آمد. از این جمله نباید تعجب کرد؛ زیرا شمس نیز برای واکسینه شدن سگ‌هایش در فرانسه یا انگلیس از هواپیماهای نیروی هوایی استفاده می‌کرد!
در شب عروسی آن قدر جواهر به فرح هدیه دادند که شهبانو تا کمر در هدایا فرورفته بود و همین مقدار کافی بود تا او را در ردیف ثروتمندترین اشخاص جهان قرار دهد.[15]
[1]. سعید قانعی، فرح پهلوی از تنهایی تا غربت، ص 24.
[2]. محمّد پورکیان، ارنست پرون، صص 228 و 235.
[3]. احمد پیرانی، دختر یتیم، ج 1، ص 245.
[4]. همان، ص 169.
[5]. فریده دیبا، دخترم فرح، ترجمۀ الهه رئیس‌فیروز، ص 59. [5]. همان، ص 169.
[5]. فریده دیبا، دخترم فرح، ترجمۀ الهه رئیس‌فیروز، ص
[6]. محمّد رضا شاه پهلوی، مجموعه تألیفات، ج1، ص 45.
[7]. نینوش مریخ، علیاحضرت فرح پهلوی شهبانوی ایران از آبان 2518 تا مهر 2535، ص 147.
[8]. همان، ص 2.
[9]. احمد پیرانی، زندگی خصوصی محمّد رضا شاه پهلوی، ص 175.
[10]. اشرف پهلوی، چهره‌هایی در آینه، ص 211.
[11]. احمد پیرانی، زندگی خصوصی محمّد رضا شاه پهلوی، صص 165 تا 168.
[12]. احمد پیرانی، شاهپورغلامرضا پهلوی، ص 469.
[13]. احمد پیرانی، دختر یتیم، ج1، ص 185.
[14]. همان، ص 205.
[15]. برای اطّلاعات بیشتر دربارۀ مراسم عروسی فرح پهلوی، به صفحات 80 تا 107 کتاب از تنهایی تا غربت مراجعه شود.
16- آینه عیب‌نما، نگاهی به دوران پهلوی، علی جلالپور، انتشارات گفتمان اندیشه معاصر، 1396، ص 340
