پیام تاریخ
بحث های تاریخ ایرانپیام تاریخ
بحث های تاریخ ایرانمعرفی کوتاه از حکومت سامانیان
سامانیان
حکومت سامانیان با مرکزیت شهرهای بخارا و سمرقند و قلمرو خراسان، سیستان، کرمان، گرگان، تبرستان، اصفهان، ری و ماوراءالنهر از سال 279 تا 379 هجری قمری برابر با 892 تا 998 میلادی بود. فرمانروایان حاکم بر دولت سامانیان عبارت بودند از: سامان خدا، اسد بن سامان، یحیی بن سامان، نصربن احمد، اسماعیل بن احمد (امیر ماضی)، احمد بن اسماعیل (امیر شهید)، نصربن احمد (امیر سعید)، نوح بن نصر (امیر حمید)، عبدالملک بن نوح (امیر رشید)، منصوربن نوح (امیر سدید)، نوح بن منصور (امیر رضا)، منصوربن نوح دوم، عبدالملک بن نوح دوم، اسماعیل منتصر.
سامانیان نام سلسله‌ای از حاکمان ایرانی است که در بخش‌های بزرگی از کشور و به خصوص خراسان بزرگ و ماورائ‌النهر به مدت بیش از یک قرن فرمانروایی داشتند. سامانیان بعد از طاهریان و صفاریان سومین حکومت محلی و مقتدر ایرانی است که برای احراز هویت و استقلال خود در برابر دستگاه خلافت عباسی شکل گرفت. آنان تلاش کردند که ضمن حفظ استقلال و پیشبرد فرهنگ بومی خود هرگز در عرض دستگاه خلافت قرار نگرفته و با آن‌ها به طور مستقیم درگیر نشوند. اصل و نسب سامانیان از خاندانی ایرانی تبار و از روستایی به نام سامان از نواحی بلخ و سمرقند بود. آنان نسب خود را به بهرام چوبین (گفته شده که بهرام دارای قدی بلند و لاغر بوده و به این نام مشهور شده است.) می‌رساندند. جد سامانیان «خدات = شاه» نام داشت که در اواخر حکومت بنی امیه اسلام آورده بود. آن‌ها در ابتدا دینی زرتشتی داشتند و حکومت کوچک منطقه‌ای را اداره می‌کردند و به همین جهت به «سامان خدات = صاحب و شاه قریه سامان» مشهور بودند. در زمان خلافت مأمون، اسد پسر سامان خدات که از دهگانان بود، وابسته‌ی دستگاه حکومتی خراسان شد و از پی آن در سال 204 هجری به هر یک از پسران اسد حکومتی محلی در خراسان رسید که یکی از آن‌ها احمد نام داشت. احمد به نوبه خود چند پسر داشت که در اواخر عمر یعنی در 250 هجری حکومت سمرقند و فرغانه (Farghana) به پسر بزرگش نصر رسید. وی بر اثر لیاقت در نزد خلیفه عباسی جایگاهی بلند یافت و از این رو امارت همه شهرهای بالا رودان به او واگذار شد و نصر نیز برادرش اسماعیل را به حکومت خراسان گماشت.
پس از چندی میان نصر و اسماعیل کدورتی رخ داد و کار به جنگ کشید و چون نصر شکست خورد اسماعیل حرمت برادر را نگاه داشت. بعد از آن که نصر درگذشت اسماعیل که بنیان گذار واقعی سامانیان شمرده می‌شود، سمرقند را نیز به حوزه فرمانروایی خود افزود و شاه همه‌ی بالا رودان شد. یکی از عوامل رشد سریع سامانیان مربوط به سیاست خلفای عباسی است که قدرت تازه نفس سامانیان را در برابر نفوذ صفاریان یافتند. جنگ و نبرد صفاریان و سامانیان چیزی جز نظر مساعد و تشویق پنهانی خلیفه نبود که خواهان مبارزه با نیروهای مستقل ایرانی از طریق نیروهای جدید بودند. از ویژگی مهم امیران سامانی در رموز کشورداری و شیوه حکومت آنان از راه عدل و انصاف در سرلوحه کارشان می‌باشد. توجه ویژه آنان به دانشمندانی چون ابن سینا و اهل علم و ادب مانند رودکی باعث گسترش زبان فارسی گردید. از مهمترین عوامل فروپاشی سامانیان به دو عامل درونی و فساد دربار که از دوران نوح بن نصر و نفوذ فرماندهان ترک و همچنین برآمدن رقیب تازه نفس و قدرتمند آل بویه و حملات ایلک خانیان می‌توان اشاره داشت. در این میان نقش آلپتکین در فروپاشی سامانیان مهم بود. آلپتکین یکی از غلام افسران ترک تبار در نزد سامانیان بود که ابتدا با سمت سپهسالاری در خراسان خدمت می‌کرد. چون عبدالملک بن نوح درگذشت آلپتکین فرصت یافت تا در حدود هندوستان تاخت و تازی کرده و به جنگ غیر مسلمانان برود. در مسیر عبور ناگزیر شد از غزنه بگذرد و هنگامی که حاکم غزنه اجازه عبور به او نداد پس از چهار ماه محاصره شهر غزنه را تصرف کرد. امیر منصور بن نوح سامانی به ناچار برای او منشور امارت فرستاد و این آغاز برآمدن غزنویان بود.»[1]
[1] - تاریخ مستند ایران باستان، میر حسن ولوی، تهران نشر ماهریس، 1397، گزیده‌ای از صفحات 360 تا 366
2 - نقش زنان دربار در تاریخ ایران، علی جلالپور، انتشارات گفتمان اندیشه معاصر، 1403، 203
