پیام تاریخ
بحث های تاریخ ایرانپیام تاریخ
بحث های تاریخ ایراناطلاعات جغرافیایی فتح علی شاه
اطّلاعات جغرافیایی فتح‌علی‌شاه
فتح‌علی‌شاه هنگامی زمام امور کشور را به دست گرفت که استعمارگران سراسر جهان را در نوردیده و به طور مسلّم ایران نیز در مدت کوتاهی مورد تاخت و تاز آن‌ها قرار می‌گرفت؛ ولی بیش از همه کسی که زمینه را برای نفوذ آن‌ها فراهم کرد پادشاه مستبد و عیّاش و تربیت یافته‌ی جبّاری چون آقامحمّدخان بود. ای‌کاش این پادشاه جهان‌گشا در زمینه‌ی سیاست خارجی بویی از خصلت‌های آقامحمّدخان برده بود.
متأسّفانه مطلب ذیل بیانگر آن است که فتح‌علی‌شاه و درباریان متملّق او تا چه اندازه از جهان و حداقل از نقشه‌ی جغرافیایی آن بی‌اطّلاع بوده‌اند! تا چه رسد به سیاست دیپلماتیک که آن‌ها را قادر سازد که با استعمارگران مقابله کنند. این اطّلاعات محدود بیانگر آن است پادشاهی که باید کشوری را اداره کند حتّی به اندازه کودکان و خردسالان امروزی نیز پیرامون خود را نمی‌شناسد و در افکار عقب مانده خود غوطه‌ور می‌باشد. با این وضعیت دیگر چه توقّعی می‌توان از ثبات و امنیت کشور داشت؟ در مورد اطّلاعات جغرافیایی فتح علی شاه می‌نویسند: «...در این ایّام آشنایی ایرانیان با آمریکا بسیار محدود و مبنی بر داستان‌های عجیب و غریب بود به طوری که وقتی سر هارد فورد جونز نخستین وزیر مختار دولت بریتانیا در زمان فتح‌علی‌شاه قاجار به ایران آمد و برای تقدیم استوارنامه‌ی خود به دربار فتح‌علی‌شاه رفت. شاه پس از انجام تشریفات در کاخ گلستان از سفیر انگلستان پرسید؟ راستی! آقای وزیر مختار حقیقت دارد که اگر ما به قدر دویست ذرع زمین را بکنیم و چاه بزنیم به ینگی دنیا می‌رسیم؟ سفیر انگلستان که از این بی‌اطّلاعی و بی‌سوادی شاه ایران حیرت کرده بود، می‌گوید که این مسأله حقیقت ندارد و اروپاییان با کشتی به آمریکا مسافرت می‌کنند و نه از طریق کندن چاه و سوراخ کردن دو طرف کره‌ی ارض! سفیر انگلیس در سفر‌نامه‌ی خود در این خصوص می‌نویسد: شاه ایران عجیب اصرار می‌کرد که بفهمد چگونه می‌توان با کندن زمین به ینگی دنیا رسید و وقتی من این تصّور کودکانه او را نفی کردم بسیار عصبانی شد و گفت سفیر عثمانی در تهران برایش سوگند یاد کرده است که اگر به اندازه دویست ذرع چاه در کف زمین بزنیم، می‌توانیم از آن عبور کرده به ینگی دنیا[1] در آن سوی کره زمین برسیم. ایرانیان عموماً آمریکا را نمی‌شناختند و افراد معدودی هم که به واسطه شغل درباری و یا مطالعه با نام ینگی دنیا آشنا شده بودند، نمی‌دانستند که در کدام نقطه جهان واقع شده است.»[2]
[1] - ینگی . [ ی ِ ] (ترکی ، ص ) ینی . در ترکی به معنی تازه و نو است و «ینگی دنیا» که به امریکا اطلاق می شود و به معنی «جهان نو» یا «دنیای نو» است ، از آن می باشد. (لغت نامه دهخدا، ویراستار)
[2] - ص 10 - حاجی واشنگتن - اسکندر دلدم - 1370
3 - آینه عیب‌نما، نگاهی به دوران قاجاریه، علی جلالپور، انتشارات گفتمان اندیشه معاصر، 1394، ص 104
